زامبیا یا همون مردگان متحرک، از گذشته جایگاه خاصی در فرهنگ بیشتر داشتن، از داستان معروف «فرانکشتاین» مری شلی گرفته تا خیلی از فیلمای ژانر وحشت و سریالای تلویزیونی ای مثل «مردگان متحرک» (The Walking Dead). حتی وایت واکرهای سریال «بازی تاج و تخت» (Game of Thrones) هم ارتشی از این موجودات گرد آورده ان، مردگانی که با نیروی جادو به حرکت درآمده ان و به فرمون وایت واکرها قتل عام می کنن.
زامبی عموماً به موجوداتی میگن که نه به خواست خودشون، بلکه به روشی فرا طبیعی به حرکت در میان و بعضی وقتاً رفتارای عجیبی دارن. هرچند بعیده آخر با خیزش زامبیا رقم بخوره، اما ویروسا و انگلای واقعی ای در طبیعت وجود دارن که می تونن حیوانات و حتی آدما رو به چیزی مثل زامبی تبدیل کنن. در ادامه با این عوامل بیشتر آشنا میشیم.
۱- مریضی گوزن زامبی
مریضی گوزن زامبی (Chronic Wasting Disease / Zombie Deer Disease) یه جور مریضی پریونی تخریب گر اعصابه که در حیوانات سُم دار، مثل گوزنای شمالی و دیگه شکلای جور واجور گوزن دیده می شه.
این مریضی مغز و سیستم عصبی حیوان رو درگیر می کنه.
حیوان گرفتار با سرعت زیادی وزن کم می کنه و در نتیجه بدن اون ضعیف می شه و تحلیل میره. در آخر حیوان، گیج و منگ، در حالی که آب دهنش جاری شده، مثل یه زامبی، سست و بی رمق، تلو تلو می خوره.
هرچند تا حالا هیچ موردی از سرایت این مریضی از گوزنا به آدم گزارش نشده، اما کارشناسان از وقوع این اتفاق اعلام نگرانی کردن.
در گذشته مواردی از ابتلای آدم به بیماریای پریونی تخریب گر اعصاب اتفاق افتاده که جنون گاوی یکی از اونا هستش.
در ده های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، مردم یکی از قبیله های بومی کشور پاپوآ گینه نو به این مریضی دچار شدن.
مردم این قبیله طبق آداب و رسوم خود، مغز مردگان خود رو بیرون آورده و می خوردند، اما همین مسأله باعث گسترش مریضی جنون گاوی در این قبیله شد.
از قرار معلوم، این مریضی از راه یه مغز آلوده به بقیه سرایت کرده بود. افراد گرفتار توانایی کنترل دست و پا و عملکردهای بدن خود رو از دست داده بودن.
۲- ویروس هاریهاری یه جور مریضی ویروسیه که معمولاً از راه نیش یا گاز یه حیوان گرفتار منتقل می شه.
این مریضی وقتی سرایت پیدا می کنه که آب دهن حیوان گرفتار وارد خون، چشما، بینی یا دهن حیوان دیگه ای شه.مریضی هاری شروع تقریباً بی سر و صدایی داره و با نشونه هایی مثل آنفولانزا شروع می شه، با این حال این مریضی می تونه کشنده باشه.هاری اگه درمان نشه، ویروس اون باعث بروز التهاب در سیستم عصبی مرکزی بدن (مغز و ستون فقرات) می شه، مسأله ای که منتهی به مشکلات فیزیکی شدیدی مثل فلج شدن، تشنج و گرفتگیای عضلانی ای می شه که می تونن حالتی غیر طبیعی به بدن بدن.
با جلو رفتن ویروس، رفتارای حیوان گرفتار غیر طبیعی شده و در تعادل و هماهنگی حرکات بدن اون مشکل ایجاد می شه.
بعد از اون، ترشح بزاق دهن بسیار زیاد شده و تنفس و بلع سخت می شه.
در بعضی موارد هم، حیوان گرفتار رفتارای خشن ای بروز میده یا حتی به خودش آسیب می زنه.راکونا، راسوها، روباها، کایوتا و بعضی از گونه های خفاش می تونن منتقل کننده ویروس هاری باشه و اونو به سگا، گربه ها و حتی آدما منتقل کنن.هر ساله ۵۵ هزار نفر در سراسر دنیا بر اثر مریضی هاری از دنیا می رن.
حالا خوبیش اینه واکسن هاری که بعد از دچار شدن به مریضی استفاده می شه، به طور کاملً مؤثره، البته اگه واکسن قبل از ظهور نشونه های جدی مریضی تزریق شه.
۳- مریضی خواب آفریقاییمریضی خواب آفریقایی (African Sleeping Sickness) در اثر انگلایی به وجود میاد که از راه نیش مگسای تسه تسه در آفریقا منتقل می شن.
این مریضی می تونه گونه های مختلفی از پستانداران رو گرفتار کنه، از جمله گاوها، گوسفندها، فیلا، گوزنای دم سفید آفریقای جنوبی و نخستی سانان (شامل میمونا، گوریلا و آدما).حیوان گرفتار سست و بی رمق و لاغر و ضعیف می شه، موهاش می ریزه و تا وقتی که انگل در بدنش حضور داشته باشه، ضعیف تر و ضعیف تر می شه.مهم ترین نشونه مریضی خواب، که نام مریضی هم از اون گرفته شده، با حمله انگل به مغز به وجود میاد: موجود گرفتار نه می تونه شبا بخوابه و نه می تونه در طول روز بیدار بمونه.
آدما هم می تونن به این مریضی گرفتار شن؛ افراد گرفتار دچار تب و دردهای عضلانی می شن و اگه مریضی درمان نشه، دچار زوال عقل می شن، اخلاق و خصوصیات رفتاری اونا تغییر می کنه و در راه رفتن و حفظ تعادل دچار مشکل می شن.
هیچ واکسنی واسه پیشگیری از مریضی خواب وجود نداره، اما داروهای زیادی واسه درمان افراد گرفتار ساخته شده.تمرکز کردن واسه افراد گرفتار به مریضی خواب سخت می شه؛ زود رنج می شن، جویده جویده صحبت می کنن و دست از غذا خوردن میکشن.این مریضی عفونی، عواقب ترسناکی داره، طوری که خیلی از قربانیان خود رو اول به حالتی زامبی مانند سقوط میده، بعد به کما می بره و در آخر به کام مرگ میکشونه.
۴- قارچای انگلییه نوع قارچ به نام Ophiocordyceps unilateralis که در جنگلای برزیل پیدا میشه، با در درست گرفتن کنترل مغز مورچهای نجار، خود رو افزایش و گسترش پیدا می کنه.طبق تحقیقی در سال ۲۰۱۴، این قارچای انگلی با به کار گیری هاگای کشنده خود، مورچها رو آلوده می کنن.از این هاگا مواد شیمیایی ای آزاد می شه که قارچای انگلی رو قادر می سازه کنترل سیستم عصبی حشره بینوا رو در دست بگیرن.این قارچ انگلی مورچه رو مجبور می کنه تا از یه گیاه بالا بره و خود رو دقیقاً به همون ارتفاع و رطوبتی برسونه که قارچ واسه رشد خود به اون احتیاج داره.
بعد، قبل اینکه مورچه رو از پای درآورد، اونو مجبور می کنه با آرواره هاش یه برگ رو سفت نگه داره.بعد از مرگ مورچه، قارچ درون بدن حشره مرده رشد می کنه و در آخر، یه ساقه بلند از سر مورچه بیرون می زنه.این ساقه، هاگای جدیدی رو در محیط منتشر می کنه که مورچهای دیگه رو هم آلوده می کنن.۵- زنبورهای جواهرزنبورهای جواهر می تونن کنترل رفتار سوسکای حموم رو در دست بگیرن و اونا رو مجبور به خدمت به خودشون کنن.طبق تحقیقی در سال ۲۰۱۴، این زنبورها اول با یه نیش، قربونی خود رو فلج می کنن، بعد دوباره سوسک بی دفاع رو نیش میزنن و این بار با دقت و ظرافت یه جراح کارکشته، نیش خود رو در مغز سوسک فرو می برن.
زنبور با این کار کنترل سوسک رو به طور کامل در دست میگیره.حشره قربونی درآخر توانایی حرکت رو باز پیدا میکنه، اما دیگه کنترل حرکاتش در دست خودش نیس، بلکه زنبوره که بدن و مغز اونو کنترل می کنه.بعد، زنبور درون شکم سوسک زامبی شده، تخم گذاری می کنه.گونه های دیگری از زنبورها هم هستن که بعد از نیش زدن سوسکای حموم، درون بدن قربونی خود تخم ریزی می کنن، اما زنبورهای جواهر پلیدترین روش رو واسه کنترل مغز حشره قربونی دارن.
۶- کرمای انگلیحشرات گلوله ای (حشراتی که می تونن خود رو به صورت گلوله دربیارن) که اسم دقیق تر اونا شپشک چوبه، بعضی وقتا ناخواسته میزبان کرمای انگلی ای به نام Acanthocephala می شن و خود رو طعمه پرندگان می کنن.این انگلا واسه اینکه به طور کامل رشد کنن باید درون دستگاه گوارش پرندگان قرار گیرند.پس، کنترل مغز حشره بخت برگشته ای رو در دست می گیرن، درون اون رشد می کنن و حشره رو مجبور می کنن که خودشو خیلی راحت در دسترس پرندگان بذاره.کرم انگلی، حشره رو مجبور می کنه به جای اینکه زیر یه سنگ یا کنده مخفی شه، در نور روز به یه فضای باز بره.
علاوه بر این، انگل، حشره رو که بدنی تیره رنگ داره مجبور می کُند روی یه سطح روشن چرخ بزنه تا پرنده ها راحت تر بتونن اونو تشخیص بدن.بعد حشره که دیگه کنترل مغزش رو نداره، منتظر می مونه تا یه پرنده اونو ببلعد و در آخر انگل موفق می شه به محیطی که مناسب رشدشه راه پیدا کنه.۷- زنبورهای اکوادوریطبق تحقیقی در سال ۲۰۱۸، یه نوع زنبور اکوادوری به نام Zatypota هست که درون شکم گونه ای از عنکبوتای اجتماعی به نام Anelosimus eximius تخم گذاری می کنه.این نوع عنکبوتا با دیگر اعضای خونواده خود لانهای مشترکی دارن و در همه کارا، از شکار و پرورش بچه گرفته تا تغذیه فرزندان، با همدیگه همکاری می کنن.
اما وقتی گرفتار یکی از این زنبورهای اکوادوری شن، رفتارشون به کلی تغییر می کنه.بعد از اینکه لاروهای زنبور درون شکم عنکبوت، از تخمای خود بیرون اومدن، خود رو به عنکبوت می چسبونن و اونو مجبور می کنن که از لونه مشترکش دور شه.
بعد از اون، عنکبوت با تارهایش، به دور خودش پیله می پیچد، بعد لاروها اونقدر از خون عنکبوت قربونی تغذیه می کنن تا عنکبوت می میره.۸- زنبورهای کاستاریکایه جور زنبور در کاستاریکا به نام Hymenoepimecis argyraphaga هست که درون شکم عنکبوتای تیله ای بافنده تخم گذاری می کنه.
لاروهای زنبور بعد از بیرون اومدن از تخم، هفته ها از بدن عنکبوت تغذیه می کنن، بعد مواد شیمیایی ای به درون بدن میزبان خود تزریق می کنن که اونو مجبور می کنه تار بسیار محکمی ببافد.
با تکمیل شدن تار، لاروها عنکبوت رو از پای در میارن و اونو می خورن.بعد، از استواری تارهای عنکبوت واسه سفت کردن پیله خود استفاده می کنن.این پیلهای نرم و گرم، لاروها رو از موجودات شکارچی در امان نگه می داره.۹- بارناکلالاروهای بارناکلای Sacculina carcini به جای چسبیدن به صخره ها، به شکم خرچنگا می چسبن.این لاروها یه جور انگل رو وارد بدن خرچنگ می کنن که به آرومی سرتاسر بدن اونو میگیره و مغز اونو تحتِ کنترل خود در می آورد.بعد، بارناکل، خرچنگ رو عقیم کرده و بدن اونو به محلی واسه رشد یه بارناکل جدید تبدیل می کنه.
در آخر، انگل، خرچنگ رو از پای در می آورد.
